ABD Başkanlık Kararnameleri: Yetki, Kapsam ve Etkileri
20 Ocak’ta Cumhuriyetçi Donald Trump’ın ikinci başkanlık dönemi başladı. Göreve başlar başlamaz, ABD Başkanı devlet aygıtında radikal bir dönüşüm başlattı ve çok sayıda kararname yayınladı. Son kararnamelerden başlayarak, yeni ABD hükümetinin en önemli duyurularını ve kararlarını burada listeliyoruz. Kronoloji, belirtilen tarihteki durumu yansıtmaktadır. Trump’ın bazı kararları bizzat kendisi tarafından geri alınmış, bazıları ise mahkemeler tarafından durdurulmuştur.
Amerika Birleşik Devletleri’nde başkanlar, kararnameler aracılığıyla kurumlar için bağlayıcı talimatlar yayınlama ve mevcut yasaları açıklığa kavuşturma veya geliştirme yetkisine sahiptir. Başkan ayrıca "Executive Order" adı verilen bir kararname ile ulusal acil durum ilan edebilir.
Birçok ABD başkanı, kararname ile yönetmekle suçlanmıştır. Sözde "Executive Order"lar yasama sürecinden geçmediği için, başkan kararnamelere başvurarak Kongre’yi atlama fırsatına sahiptir. Kongre, başkanın kararlarını yeni yasalarla değiştirebilir veya bir başkanlık kararının uygulanmasını engellemek için fonları geri tutabilir. Ancak buna karşılık başkan veto yetkisini kullanabilir. Bu veto, Kongre’nin üçte iki çoğunluğu ile geçersiz kılınabilir.
Kararnameler, başkanın kendisi veya halefi tarafından yürürlükten kaldırılana kadar yürürlükte kalır. Mahkemeler de, kararnameleri anayasaya aykırı bulmaları halinde geçersiz kılabilirler. Örneğin, Donald Trump’ın ABD’de doğumla vatandaşlık hakkını ortadan kaldırmaya yönelik kararnamesi, birçok mahkeme tarafından durdurulmuştur.
Zaten ilk görev döneminde, mahkemeler Trump’ın birçok kararını yürürlükten kaldırmıştı. Örneğin, hakimler Trump’ın 2017’deki göreve başlamasından birkaç gün sonra, çoğunluğu Müslüman olan ülkelerden gelen kişilere yönelik giriş yasakları getirdiği sözde "Müslüman Yasağı"nın önemli hükümlerini iptal ettiler. Trump sonunda bu kararnameyi yürürlükten kaldırdı ve yerine yine giriş yasakları içeren yeni bir kararname çıkardı. Bu kararname, halefi Joe Biden tarafından 2021’deki göreve başlama gününde yürürlükten kaldırıldı.
Başkanlık Kararnamelerinin Doğası ve İşlevi
ABD başkanlık sistemi, başkanın yürütme yetkisini kullanmasının çeşitli yollarını öngörmektedir. Bunlardan biri olan başkanlık kararnameleri, başkanın doğrudan kurumlar ve bürokratik süreçler üzerinde etkili olmasını sağlayan önemli bir araçtır. Kararnameler, yürürlükteki yasaları uygulama, belirli bir konuda politika oluşturma veya ulusal acil durum ilan etme gibi çeşitli amaçlara hizmet edebilir.
Kararnamelerin en önemli özelliklerinden biri, Kongre’nin onayına ihtiyaç duymamasıdır. Bu durum, başkanın yasama sürecini atlayarak hızlı bir şekilde politika değişikliği yapmasına olanak tanır. Ancak bu durum, başkanın yetkilerini kötüye kullandığı ve Kongre’nin rolünü zayıflattığı eleştirilerine de yol açmaktadır.
Kararnamelerin Kapsamı ve Sınırları
Başkanlık kararnamelerinin kapsamı geniş olmakla birlikte, sınırsız değildir. Kararnameler, Anayasa ve mevcut yasalarla uyumlu olmalıdır. Ayrıca, kararnamelerle yeni yasalar oluşturulamaz veya mevcut yasalar değiştirilemez. Kararnamelerin amacı, mevcut yasaların uygulanmasını sağlamak ve hükümetin işleyişini düzenlemektir.
Mahkemeler, başkanlık kararnamelerinin anayasaya uygunluğunu denetleme yetkisine sahiptir. Eğer bir kararname Anayasaya aykırı bulunursa, mahkemeler bu kararnamenin yürürlüğünü durdurabilir veya tamamen geçersiz kılabilir. Bu durum, başkanlık kararnamelerinin gücünü sınırlayan önemli bir mekanizmadır.
Kararnamelerin Kongre ile İlişkisi
Başkanlık kararnameleri, başkan ile Kongre arasındaki güç dengesini etkileyen önemli bir faktördür. Başkanın kararnameler yoluyla politika oluşturma yetkisi, Kongre’nin yasama yetkisini zayıflatabilir. Bu durum, başkan ile Kongre arasında gerginliğe yol açabilir.
Kongre, başkanlık kararnamelerine karşı çeşitli önlemler alabilir. Örneğin, Kongre yeni yasalar çıkararak başkanın kararnamelerini etkisiz hale getirebilir veya kararnamelerin uygulanması için gerekli olan fonları kesebilir. Ancak başkan, bu tür Kongre girişimlerini veto yetkisiyle engelleyebilir. Kongre’nin başkanın vetosunu geçersiz kılabilmesi için, her iki mecliste de üçte iki çoğunluğa sahip olması gerekir.
Kararnamelerin Geçmişi ve Uygulamaları
Başkanlık kararnameleri, ABD tarihinde uzun bir geçmişe sahiptir. George Washington’dan bu yana tüm başkanlar, kararnameleri hükümetin işleyişini düzenlemek ve politika oluşturmak için kullanmıştır.
Bazı başkanlar, kararnameleri daha sık ve daha geniş kapsamlı bir şekilde kullanmıştır. Örneğin, Franklin D. Roosevelt, Büyük Buhran döneminde ekonomik krizi aşmak için birçok kararname yayınlamıştır. Harry Truman, Kore Savaşı sırasında çelik fabrikalarını kamulaştırmak için bir kararname çıkarmıştır. John F. Kennedy, ırk ayrımcılığına karşı mücadelede kararnameleri kullanmıştır.
Donald Trump’ın Kararnameleri
Donald Trump, başkanlık döneminde çok sayıda kararname yayınlamıştır. Bu kararnameler, göç, çevre, ekonomi ve ulusal güvenlik gibi çeşitli konuları kapsamaktadır.
Trump’ın kararnamelerinden bazıları büyük tartışmalara yol açmıştır. Örneğin, "Müslüman Yasağı" olarak bilinen kararname, birçok ülke vatandaşının ABD’ye girişini yasaklamış ve büyük protestolara neden olmuştur. Bu kararname, mahkemeler tarafından da kısmen iptal edilmiştir.
Trump’ın kararnamelerinin birçoğu, halefi Joe Biden tarafından yürürlükten kaldırılmıştır. Biden, Trump’ın politikalarını tersine çevirmek için kararnameleri aktif olarak kullanmıştır.
Joe Biden’ın Kararnameleri
Joe Biden, göreve başlar başlamaz Donald Trump’ın birçok kararını yürürlükten kaldırmış ve kendi politika önceliklerini yansıtan yeni kararnameler yayınlamıştır. Biden’ın kararnameleri, iklim değişikliği, sağlık hizmetleri, göç ve ekonomik eşitlik gibi konulara odaklanmaktadır.
Biden’ın kararnamelerinden bazıları, Paris İklim Anlaşması’na yeniden katılım, Dünya Sağlık Örgütü’ne geri dönüş ve federal arazilerde petrol ve gaz sondajının durdurulması gibi önemli adımları içermektedir.
Kararnamelerin Geleceği
Başkanlık kararnameleri, ABD siyasetinde önemli bir rol oynamaya devam edecektir. Başkanlar, bu yetkiyi kullanarak hükümetin işleyişini düzenleyecek ve politika oluşturacaklardır. Ancak kararnamelerin kapsamı ve sınırları, Anayasa ve mahkemeler tarafından belirlenmeye devam edecektir.
Kongre ile başkan arasındaki güç dengesi, kararnamelerin kullanımını etkileyecek önemli bir faktördür. Eğer başkan ve Kongre arasında bir uzlaşma sağlanamazsa, kararnameler daha sık kullanılacak ve siyasi gerginlikler artacaktır.
Sonuç olarak, başkanlık kararnameleri ABD siyasetinde karmaşık ve tartışmalı bir konudur. Kararnameler, başkanın yetkilerini kullanmasının önemli bir yolu olmakla birlikte, Anayasa ve hukukun üstünlüğü ilkesiyle uyumlu olmalıdır.
