Tek Merdivenli Konut Hareketi ABD’de Nasıl Dönüşüme Neden Oluyor?
Michael Eliason, Virginia Tech Üniversitesi’nde mimarlık okurken Almanya’da bir yıl yaşadı. 2003’te Freiburg’da staj yaparken, dört veya beş katlı apartman binaları da dahil olmak üzere projelerde çalıştı. ABD’ye döndükten ve mezun olduktan sonra Eliason, mimarlık kariyerine Seattle’da başladı ve burada çalıştığı tüm binaların "giderek büyüdüğünü" fark etti. Almanya’daki deneyiminin tam tersi gibi hissetti. Yıllar sonra portföyünü gözden geçiren Eliason, keskin bir zıtlık fark etti: ABD apartman binalarının tamamı devasa ve derindi, Avrupa’dakiler ise nispeten inceydi, farklı birim yerleşim boyutlarına sahipti ve önemli ölçüde daha fazla doğal ışık alıyordu. Henüz önemini tam olarak ifade edemiyordu, ancak Alman yaklaşımının Avrupa, Güney Amerika ve Asya’da kentsel konut için standart gibi göründüğünü fark etmeye başladı.
2019’da Eliason, eşi ve çocuklarıyla Almanya’ya geri döndü. Yeni işindeki ilk gününden önce, kendisi ve yakında patronu olacak kişi, yakın zamanda bir yarışma kazanan 12 katlı bir konut projesi hakkında konuştu. Eliason planı görünce kafası karıştı. "İkinci bir merdiven olması gerekiyor, değil mi?" diye sordu. "Çünkü ABD’de üç katın üzerindeki her şey için ikinci bir merdiven zorunlu." Yeni işvereni soruya şaşırdı ve ikinci bir merdiven eklemenin projeyi finansal olarak uygulanabilir olmaktan çıkaracağını açıkladı.
Eliason Vox’a, "Bu benim için gerçekten bir dönüm noktasıydı," dedi. "ABD’de konut yapma şeklimizin dünyanın geri kalanından radikal, radikal bir şekilde farklı olduğu gerçeği." Gözlemlerini Twitter’da (daha sonra X olarak değiştirildi) paylaşmaya başladı ve mimari ve emlak hakkında sık sık paylaşımlar yapan New York merkezli kent uzmanı yazar Stephen Smith de ona katıldı. Eliason, Smith ve benzer düşünen bir grup düşünür kısa süre sonra gayri resmi bir koalisyon (ve bir grup sohbeti) kurarak, tek merdivenli konut kavramını Amerikalı izleyicilere tanıttı. O zamandan beri, ABD inşaat yönetmeliklerini bu tasarıma izin verecek şekilde modernize etmenin ülke çapında daha uygun fiyatlı konutların önünü açabileceğini savunuyorlar ve yaklaşımları, güvensiz olduğunu uyaran muhaliflere rağmen kazanıyor.
Amerika Birleşik Devletleri’nde, bol ormanlar ve hızlı batıya doğru genişleme, ahşabı tercih edilen yapı malzemesi haline getirdi. Yoğun şehirlerin ve uzun bir kentsel yangın geçmişinin inşaatçıları tuğla ve taşa yönelttiği Avrupa’nın aksine, Amerikalılar hıza ve maliyete öncelik verdiler – bu kararlar nesiller boyunca bina güvenliği normlarını şekillendirdi.
Pew Araştırma Merkezi’nin konut politikası girişiminin proje direktörü Alex Horowitz, "ABD’de çok fazla arazi vardı ve bu nedenle yangın koruma önlemlerimiz daha çok alana bağlı kaldı," diye açıklıyor. Evleri aralıklı yerleştirme stratejisi, Amerika’da kompakt binayı başka yerlerde olduğu kadar gerekli kılmadı. Bugün bile, çok aileli konut, Amerika’nın konut stokunun üçte birinden daha azını oluşturuyor.
Yüzyıllar boyunca, çoğu Amerikan apartman binası tek bir iç merdivene sahipti. Ardından, 1860’ta Manhattan’da yıkıcı bir apartman yangını meydana geldi. Buna yanıt olarak, New York yasama organı yeni konut binalarında yangın merdivenleri zorunlu kılan bir yasa çıkardı. Bu ikinci çıkış güvenliği felsefesi, Amerikan inşaat kültürüne derinden yerleşti. Ulusal Yangın Koruma Derneği mühendisi Val Zeevris’in dediği gibi, "Özellikle Amerika Birleşik Devletleri’nde, serbest çıkış, yangın koruma mühendisleri olarak kullandığımız temel kavramlardan biridir. … Bu nedenle, yalnızca bir çıkış merdiveni olduğunda, insanların seçimini ellerinden aldığımıza dair temel bir endişe var." Triangle Gömlek Fabrikası yangını gibi trajediler bu zihniyeti daha da derinleştirdi. 1911’de 10 katlı bir fabrikanın üst katlarında yangın çıktığında, itfaiyeciler hızla geldi, ancak merdivenleri alevlere ulaşamadı. İşçilerin çoğu -çoğu genç göçmen kadındı- o zamanlar yaygın bir hırsızlık önleme uygulaması olan kilitli çıkış kapılarının arkasında mahsur kaldı. Kaçış yolu bulamayan bazıları alevlerden kurtulmak için pencerelerden atladı. Sadece 30 dakika içinde yangın 146 kişinin ölümüne neden oldu.
Bugün, hemen hemen tüm Amerikan şehirleri, Uluslararası Kod Konseyi (ICC) tarafından belirlenen standartları izleyerek, en az dört katlı apartman binalarının iki merdiveni olmasını şart koşuyor. Diğer modern güvenlik özelliklerinin çok aileli konutları son derece güvenli hale getirmesine rağmen, bu durum hala geçerli.
Daha küçük binalarda kiralamak genellikle daha ucuzdur, ancak bu tür "kayıp orta" konut seçenekleri -sadece iki ila 19 birimlik binalar- ABD’de giderek nadir hale geldi ve 2001’den beri inşa edilen tüm konut birimlerinin yalnızca beşte birini oluşturuyor.
İmar kısıtlamaları, bina yönetmeliği gereksinimleri ve pahalı arazilerde karları en üst düzeye çıkarma baskısı bunu açıklamaya yardımcı oluyor. Eliason ve Smith gibi savunucular için, altı kata kadar olan binalar için tek merdivenli inşaata izin vermek pratik bir çözüm sunuyor. Pew ve Kuzey Amerika’da Bina Merkezi’nin (Smith’in yönettiği) araştırmasına göre, altı katlı bir apartman kompleksine ikinci bir merdiven eklemek 300.000 doların üzerinde inşaat maliyeti gerektirebilirken, dört katlı binalar tahmini 258.000 dolarlık bir artışla karşılaşabilir. Bu ikinci merdiveni ortadan kaldırmak, maliyetleri yaklaşık yüzde 10 oranında azaltabilir ve geliştiricileri çok ihtiyaç duyulan "kayıp orta" konutlardan daha fazlasını inşa etmeye teşvik edebilir.
Doğrudan inşaat maliyetlerinin ötesinde, ikinci merdiven ve onu birbirine bağlayan koridor da çok fazla yer kaplayabilir; küçük ve orta ölçekli binalarda bir binanın zemin alanının yüzde 7’si kadarını alabilir. Bu kısıtlamaların gerçek dünyada etkileri var. Son 15 yılda kentsel merkezlere akan binlerce kişiye rağmen, şehirler bazen sınırlı konut seçenekleri nedeniyle çocuklu aileleri elde tutmakta zorlanıyor. İmar yasalarının gevşetildiği yerlerde bile, çoğu yeni inşaat stüdyoları, bir ve iki yatak odalı daireleri tercih ediyor. Tek merdivenli binalar, daireler merkezi bir merdiven etrafında daha serbest bir şekilde düzenlenebileceğinden, daha çeşitli birim yerleşimlerine olanak tanır. Bu esneklik, 21. yüzyıl Amerikan inşaatında nadir görülen aile dostu üç ve dört yatak odalı birimler inşa etmeyi kolaylaştırabilir.
Etki, birçok küçük arsanın gelişmemiş kaldığı yoğun şehirlerde özellikle dramatik olabilir. Colorado’da bir mimar olan Sean Jursnick, Denver’da tek merdivenli inşaatın geliştirmeyi daha uygun hale getirebileceği yaklaşık 14.000 küçük arsa buldu. Benzer araştırmalar Portland, Oregon’da 90.000 potansiyel parsel belirledi ve Boston’da toplu taşıma yakınında 130.000 yeni evin eklenebileceğini öngördü.
Birçok konut politikası fikri mevcut ev sahiplerinden dirençle karşılaşıyor, ancak tek merdivenli savunucular en büyük muhalefetin yangın güvenliği yetkililerinden geldiğini fark ettiler. Bu liderler, uluslararası karşılaştırmaların geçerliliğini sorguluyor ve ABD’de daire yangınlarındaki azalmanın büyük ölçüde ikinci merdiven boşlukları gibi güvenlik protokollerinden kaynaklandığını vurguluyor. ABD ve Kanada’daki sendikalı itfaiyecileri temsil eden Uluslararası İtfaiyeciler Birliği, bu yılki pozisyon açıklamasında kesin bir tavır aldı:
Ek uygun fiyatlı konut ihtiyacını anlıyor ve destekliyoruz, [ancak] tüm konutların da güvenli olması gerektiğine inanıyoruz. Kritik bir güvenlik tasarım özelliği olan iki çıkışın kaldırılması, ek konut için kabul edilebilir bir ödün değildir.
Yangın güvenliği liderleri, bina yönetmeliklerini revize etmeye yönelik yeni yasal yaklaşımdan, Uluslararası Kod Konseyi (ICC) ve Ulusal Yangın Koruma Derneği (NFPA) gibi üçüncü taraf kuruluşlara daha az ağırlık verilmesinden özellikle hayal kırıklığına uğradılar. Onlarca yıldır bu gruplar, daha sonra yasaya geçirilecek güvenlik önerileri geliştirmek için uzmanları ve sektör liderlerini bir araya getiriyor. IAFF’nin Sağlık ve Güvenlik Genel Başkanı yardımcısı Sean DeCrane, "Çoğu yasa koyucunun bu argümanları değerlendirecek teknik deneyime sahip değil," dedi. "ICC kod süreci, raporları değerlendirmek ve ödünleri değerlendirmek için teknik uzmanları bir araya getiriyor. Bu tartışmayı yapmak için 50 eyalattaki tüm uygun uzmanları nasıl bir araya getirirsiniz?" Ancak araştırmayla, sosyal medyada ısrarlı paylaşımlarla ve artan konut krizi baskısıyla silahlanan tek merdivenli savunucular, iktidardakileri etkilemeye devam ettiler. Sprinkler gibi özelliklerin tasarımı aynı derecede güvenli hale getirdiğini ve tek merdivenli binalara izin veren ülkelerin daha fazla yangın ölümü bildirmediğini savunuyorlar. Yangınlar tek aileli evlerde yeni apartmanlara göre daha yaygın olduğundan, mevcut kuralların insanları daha az güvenli konutlara yönlendirebileceğini söylüyorlar. Ve yıllardır, ABD bina yönetmeliklerine uygun fiyatlı aile apartmanlarına odaklananlardan çok, tek aileli ev inşaatçıları hakim oldu.
Smith Vox’a, "Demokraside yaşıyoruz ve sonuçta politikacılar halkın temsilcileridir, NFPA ve ICC’deki komite üyelerinin değil," dedi. "Bu uzmanlar önemli katkılarda bulunuyor, ancak kuruluşlarının kendi politikaları var. Tarafsız değiller. Ticari çıkarları olmayan tamamen açık fikirli mühendisler değiller."
Eliason da aynı fikirde ve muhalefetin büyük ölçüde statükoya alışmaktan kaynaklandığını öne sürüyor. "Değişime direnç, sadece yangın sektöründe değil, bir bütün olarak inşaatta da yaygın," dedi. "İtfaiye departmanlarının görüşüne göre, tek merdiven, tarihsel olarak işleri yapma şekillerinden o kadar radikal bir ayrılık ki, ödünleşmeleri ve faydaları gerçekten anlamıyorlar. ABD’de yaptığımızın her yerden üstün olduğunu düşünme yönü de var."
Ülke çapında çift merdiven gereksinimlerine geçişe rağmen, birkaç yer istisnalar oluşturdu. New York Şehri, yangın güvenliğini dar parsellerde uygun fiyatlı konut ihtiyacını dengelemek amacıyla 1938’de orta katlı binalar için ilk tek merdiven boşluğu iznini oluşturdu ve ikinci bir merdiven eklemek genellikle mümkün değildi. Seattle, 1970’lerde kendi yaklaşımını benimsedi ve dış merdiven veya "dumana dayanıklı kule" gibi güvenlik özelliklerine sahipse tek merdiven boşluklu apartman binalarına izin verdi. Seattle’ın yönetmeliği daha sonra her tek merdivenli binayı altı katla sınırlandırdı.
Diğer birkaç yargı alanı kendi orta yolu buldu: Honolulu, Seattle’ın modelini 2012’de kabul ederken, Georgia, Vermont ve Porto Riko’nun tamamı dört kata kadar tek merdiven boşluklu binalara izin veriyor.
Pew ve Kuzey Amerika’da Bina Merkezi tarafından yürütülen araştırmalar, Seattle ve New York’tan elde edilen itfaiye istatistiklerini, en yüksek sayıda konut yangınına sahip 100 ABD şehriyle karşılaştırdı ve benzersiz zorluklara veya daha kötü sonuçlara dair hiçbir kanıt bulamadı. Bu kanıt, tek merdivenli binaların küresel yaygınlığı ile birlikte, Amerika’daki bina yönetmelikleri etrafındaki konuşmayı temelden değiştirdi.
Diğer şehirlerdeki itfaiye yetkilileri, bazen Seattle’ın yangın güvenliği kaynaklarına sahip olmadıkları için daha katı bina yönetmeliklerini savunuyorlar. Ancak Smith, bu yerlerin çoğunun dört katlı çok aileli binalara bile izin vermediğini, bu nedenle bu tür gelişmeler inşa edilmediğinden endişenin yersiz olduğunu belirtiyor. Smith, "Seattle, Amerika’da çok normal bir büyük şehir," diye ekledi. "Seattle’ın Jersey City, New Jersey veya Washington, DC’ninkinden çok daha iyi bir itfaiye departmanı yok."
Aslında, politika uzmanları Seattle itfaiye yetkililerine, belirgin şekilde farklı bina yönetmelikleri hakkında yaklaştıklarında, şaşırtıcı bir yanıtla karşılaştılar: Niskanen Merkezi düşünce kuruluşunda konut analisti olan Alex Armlovich’in anlattığına göre, "Size söylediğime üzgünüm, ama bizim için bu sadece yönetmelik, biz bunu böyle yapıyoruz." Seattle, onlarca yıldır tek merdivenli binalara güvenli bir şekilde izin veriyordu ve bunu incelemeye değer bile görmüyordu. Smith, itfaiye yetkililerinin konuya yaklaşımında daha derin bir mantıksal kusur görüyor: "Sıklıkla kullandıkları mantık türü, ‘Zaten beğenmediğim şeylere [yönetmelikte] izin veriyoruz, bu yüzden beğenmediğim başka hiçbir şeye izin veremeyiz.’ Oysa ben ona bakıyorum ve ‘Tüm binalara aynı şekilde davranmalıyız’ diyorum."
Yangın güvenliği uzmanları ve konut savunucuları, mevcut güvenlik kanıtlarının bina yönetmeliklerini revize etmeyi haklı çıkarmaya yetip yetmediği konusunda keskin bir şekilde bölünmüş durumda.
Yangın yetkilileri sürekli olarak daha fazla araştırma yapılmasının elzem olduğunu savunuyor. Eylül 2024’te, Ulusal Yangın Koruma Derneği konuyu araştırmak için uluslararası bir sempozyum düzenledi. (Smith katıldı ve bir sunum yaptı.) Etkinliğin ardından grup, daha ayrıntılı karşılaştırmalara, daha ayrıntılı ve tutarlı verilere ve insanların davranışlarının, yeteneklerinin veya koşullarının yangın riskini nasıl etkilediğine dair daha fazla araştırmaya ihtiyaç olduğu sonucuna vardı. NFPA, daha fazla bilgi toplamak için Yangın Koruma Araştırma Vakfı aracılığıyla bir araştırma projesine sponsorluk yapma planlarını duyurdu. IAFF’den DeCrane, sempozyumdan etkilenmedi ve "çok hayal kırıklığı" olarak nitelendirerek tek merdivenli binaların "destekçilerine yönelik" olduğunu iddia etti. Bana, "Herkesi memnun edecek bir süreçle gelmek istediler gibiydi," dedi. "Ve burada bir hayat güvenliği sorunuyla uğraşıyoruz, bu yüzden herkesi memnun etmemeliyiz."
Uluslararası İtfaiyeciler Birliği daha da ileri giderek, savunucuların daha uzun tek merdivenli binaların tahliye, yangın operasyonları veya sakin güvenliğiyle nasıl başa çıktığını göstermediğini savundu.
Birlik, daha fazla çalışma yapılması gerektiğine inandıkları altı özel araştırma alanı belirledi:
Bu arada, konut savunucuları ve araştırmacılar ilerlemek için yeterli kanıtın zaten mevcut olduğunu savunuyorlar. Armlovich açıkça belirtiyor: "Bu konuda NFPA insanlarını ciddiye almamıza gerek yok çünkü tüm dünya, NYC ve Seattle’a sahibiz." İnşaat türleri etrafında hala açık sorular olduğunu ve daha fazla çalışma yapılmasını gerektirdiğini kabul ediyor. Ancak mevcut kanıtların "huzur içinde uyumama yettiğine" inanıyor.
Smith de benzer şekilde bazı çözülmemiş sorular olduğunu kabul ediyor, ancak bunları IAFF’nin önerdiğinden çok daha az acil görüyor. "Tek merdivenli yüksek bir binayı güvenli bir şekilde nasıl inşa edeceğimiz konusunda kesinlikle sorularım var. … Avrupa’da kullanılan duman kontrol sistemlerinin gerçekten o kadar iyi çalışıp çalışmadığı konusunda bazı sorularım var," dedi. "Ancak [Amerikan] apartman binaları için standartlar zaten o kadar yoğun ki… alarm sistemleri, sprinklerler – Avrupa’da zaten sahip olmadıkları çok şeyimiz var."
Smith, yapısal bir sorun olduğunu belirtiyor: ABD’de bina yönetmeliği araştırması genellikle özel çıkarlar tarafından yönlendiriliyor, hükümetlerin liderliği üstlendiği diğer ülkelerin aksine. Smith, "Amerika’da tek merdivenli bir endüstri yok," diyor, tek aileli ev inşaatçılarının desteğini alan masif kerestenin aksine.
Tek merdivenli hareketin hızlı ivmesi, en ateşli savunucularını bile şaşırttı. Bugüne kadar, Kaliforniya, Minnesota, Montana, Tennessee ve Virginia dahil olmak üzere en az 15 eyalet, dört ila altı katlı binalarda tek merdivenli tasarıma izin vermek için yasalar çıkardı veya yönetmelikler değiştirdi ya da bu tür değişiklikleri aktif olarak değerlendiriyor. Bu reformların çoğu sadece son iki yıl içinde gerçekleşti. (Bazı reformcular uzun vadede daha yüksek katlara gözlerini dikmiş olsalar da -ve aslında bu yıl Kuzey Carolina’da önerilen bir yasa, sekiz kata kadar tek merdivenli binalara izin verecekti- şimdilik altı katlı baskı, en az dirençli yolu temsil ediyor.) Smith bana, "Açıkçası beklediğimden biraz daha hızlı oldu," dedi. "Bunun nedeni, insanların sorun olduğunu fark etmediği yeni bir konu olduğunu düşünüyorum. Bina yönetmelikleri ve standartları çok sıkıcı ve kuru olabilir. Ancak tek merdivenlerle ilgili çok ilginç olan şey, sadece binanın maliyetinin yüzde 10’u kadar olabilmesi değil. Tasarım sonuçları insanlar için çok heyecan verici."
Tek merdivenli reformu benimsemede en "agresif" eyalet, yerel yargı alanlarının bina yönetmeliklerini değiştirmesine izin vermek için 2024’te bir yasa çıkaran Tennessee oldu. Şimdiye kadar, Knoxville, Jackson ve Memphis dahil olmak üzere en az üçü bunu yaptı.
"Sanırım başarı, konut sıkıntısının olmaması ve bol konutlu ve çok nesilli konutlu süper yürünebilir mahalleler geliştirmemiz olurdu." Minnesota farklı bir yaklaşım benimsedi ve tek merdivenli çalışmaya 200.000 doların üzerinde yatırım yaptı. Bulgularla ilgili bir rapor yıl sonuna kadar tamamlanacak. Henüz yasa çıkarmayan yerlerde bile, konuşma hızla ilerliyor. Utah Cumhuriyetçi Valisi Spencer Cox’un kıdemli konut danışmanı Steve Waldrip, ekibinin bu yıl ilk başta dirençle karşılaşmasına rağmen, tek merdivenli reformu 2026’da bir öncelik haline getirmeyi planladığını söyledi. "Kimse ilk olmak istemiyor, kimse özellikle hayat güvenliği sorunları söz konusu olduğunda uçurumda olmak istemiyor," dedi. "Ancak ülke genelinde yükselen bir dalga, sayısal güvenlik ve emniyet sağlıyor."
Virginia’da, Demokrat Delegesi Adele McClure, Kuzey Virginia’dan seçmenlerin kendisine kavramla ilgili yaklaşmasından sonra tek merdivenli reformun savunucusu oldu. Geçen yıl fikri değerlendirmek için paydaşlardan oluşan bir çalışma grubu oluşturmak için bir yasa sponsor oldu ve bu oybirliğiyle kabul edildi.
Başlangıçta yangın yönetmeliği yetkililerinden dirençle karşılaşmasına rağmen, McClure onları sürece dahil etmenin muhalifleri gemiye getirmeye yardımcı olduğunu gördü. Deneyim ayrıca, yasal yaklaşımların teknik uzmanlığı engellediği fikrine de karşı çıkıyor. McClure için, en büyük zaferlerden biri, insanların "daha önce hiç düşünülmemiş" bir seçeneği düşünmelerini sağlamaktı.
ICC bile biraz esneklik gösterdi. Kuruluş, 2027 baskısında tek merdivenli yükseklik sınırını üçten dört kata çıkarması muhtemeldir – mütevazı bir değişiklik, ancak kod geliştirmesinin muhafazakarlığı göz önüne alındığında önemlidir.
Konut savunucuları etrafta beklemekle yetinmiyorlar. Smith’in dediği gibi, bina yönetmelikleri "geleneksel olarak tamamen radarın altında uçan bütün bir yasa organıdır ve sonuç olarak [alan] bazı kötü alışkanlıklar geliştirdi. Sanırım bunlar şimdi gün yüzüne çıkıyor."
Yirmi yıl sonra Eliason, savunuculuklarının Amerikan şehirlerini dönüştürmeye yardımcı olacağını umuyor. "Sanırım başarı, konut sıkıntısının olmaması ve bol konutlu ve çok nesilli konutlu süper yürünebilir mahalleler geliştirmemiz olurdu," dedi. "Bu geniş konut tiplerine ihtiyacımız var – sosyal konutlar ve piyasa fiyatlı konutlar ve apartmanlar ve kooperatifler. Tek merdiven, en azından, daha fazla fırsatın kilidini açmaya yardımcı oluyor."
