Romanya’da Aşırı Sağın Yükselişi ve Cumhurbaşkanlığı Seçimi Krizi
Romanya’da 2024 sonbaharında gerçekleşen cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ilk turu, aşırı sağcı aday Călin Georgescu’nun zaferiyle sonuçlandı. Ancak bu zafer, ülkenin en yüksek mahkemesi tarafından Georgescu’nun mali kaynaklarını gizlediği ve Rusya’dan destek aldığı gerekçesiyle iptal edildi. 4 Mayıs’ta tekrarlanacak olan seçimlerde Georgescu yarışamayacak olsa da, aşırı sağcı kesimin güçlü bir sonuç elde etme potansiyeli devam ediyor. Bu durum, Romanya siyaseti ve Avrupa’nın geleceği açısından önemli soruları gündeme getiriyor.
Seçim Sürecinde Yaşananlar
24 Kasım 2024’te yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ilk turunda, aşırı sağcı aday Călin Georgescu, merkezi seçim bürosuna göre oyların yüzde 23’ünü alarak birinci sırada yer aldı. 62 yaşındaki ziraat ve veterinerlik uzmanı olan Georgescu, geçmişte aşırı sağcı Romanya’yı Birleştirme İttifakı (AUR) üyesiydi, ancak sonrasında bağımsız bir aday olarak seçimlere katıldı. Batı karşıtı görüşleri, Ortodoks Kilisesi ve Rusya ile olan yakın ilişkileriyle tanınıyor. Ayrıca, faşist savaş suçlarını yücelttiği gerekçesiyle hakkında soruşturma yürütülüyor.
Seçim takvimine göre Georgescu’nun, 8 Aralık’ta liberal-muhafazakar USR’den ikinci sıradaki aday Elena Lasconi ile ikinci turda yarışması planlanıyordu. Ancak Anayasa Mahkemesi, önce oyların yeniden sayılmasını emretti, ardından sonucu kabul etti ve sonrasında 6 Aralık’ta geçersiz ilan etti. Mahkeme, bu kararın gerekçesi olarak, "agresif bir Rus hibrit saldırısı" yoluyla yabancı müdahalesinin doğrulandığını belirtti.
Parlamento Seçimleri ve Aşırı Sağın Güçlenmesi
Cumhurbaşkanlığı seçimleriyle eş zamanlı olarak parlamento seçimleri de yapıldı. Sosyal Demokrat Parti (PSD) en güçlü parti olarak ortaya çıktı, ancak aşırı sağcı partiler de önemli ölçüde güç kazandı. AUR, oy oranını ikiye katlayarak yüzde 18’e yükseltti ve ikinci en büyük parti oldu. Toplamda, aşırı sağcı partiler oyların yaklaşık üçte birini elde etti.
TikTok Üzerinden Seçim Manipülasyonu İddiaları
2024 cumhurbaşkanlığı seçim kampanyası sırasında Georgescu, TikTok üzerinden koordine edilmiş hesaplar, tavsiye algoritmaları ve ücretli reklamlar aracılığıyla yoğun bir şekilde desteklendi. Türk bir özel sağlayıcı tarafından işletilen 27.000’den fazla sahte hesap, seçim manipülasyonu için kullanıldı. Bu hesaplarda, Georgescu’yu "Romanya’nın Kurtarıcısı" olarak gösteren içerikler paylaşıldı. TikTok, dahili bir raporda bu durumu doğruladı ve hesapları sildi. Ayrıca, platform, Eylül ve Aralık 2024 arasında bu tür hesaplardan gelen yaklaşık 45 milyon beğeni ve 27 milyon takip isteğini engelledi. Sahte hesapların arkasındaki заказчики henüz bilinmiyor.
Avrupa Komisyonu, yaşanan olaylar nedeniyle TikTok hakkında bir soruşturma başlattı. TikTok yönergelerine göre ücretli siyasi reklamlar yasak ve AB’nin Dijital Hizmetler Yasası, sosyal ağları bu tür kampanyalarla mücadele etmeye zorunlu kılıyor.
Hukuki Süreçler ve Uluslararası Tepkiler
Georgescu, seçim sonuçlarının iptaline karşı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) başvurdu. Adil yargılanma ve serbest seçim hakkına dayanarak itirazda bulundu. Ancak Mahkeme, Ocak ayında başvuruyu oybirliğiyle reddetti.
Şubat ayı sonunda Romanya Savcılığı, Georgescu hakkında soruşturma başlattı. Kendisine, seçim kampanyası finansmanıyla ilgili yanlış beyanlarda bulunmak, anayasaya aykırı eylemlere teşvik etmek ve faşist düşünceyi teşvik etmek gibi suçlamalar yöneltildi. Aynı zamanda, destekçilerinin ev ve iş yerlerinde aramalar yapıldı. Aramalarda silahlar, patlayıcı maddeler, aşırı sağcı propaganda materyalleri ve 3,2 milyon Euro değerinde nakit para ele geçirildi. 16 kişi tutuklandı, Georgescu ise bazı şartlarla serbest bırakıldı. Kısa bir süre sonra Romanya, Georgescu’ya destek verdikleri şüphesiyle iki Rus diplomatı sınır dışı etti.
Mart ayında Georgescu, 324.000 destek imzasıyla yeniden adaylığını koydu, ancak seçim komisyonu adaylığı geçersiz saydı. Bunun üzerine destekçileri Bükreş’te protesto gösterileri düzenledi. Aşırı sağcı ve Rus yanlısı politikacı Diana Șoșoacă da seçimden men edildi. Seçimlerin iptal edilmesinin ardından Cumhurbaşkanı Klaus Johannis görevine devam etti, ancak muhalefetin baskısıyla 12 Şubat’ta istifa etti. O tarihten beri Senato Başkanı Ilie Bolojan geçici cumhurbaşkanı olarak görev yapıyor.
Seçimlerdeki Yeni Adaylar ve Olası Senaryolar
Georgescu’nun seçimden men edilmesinin ardından aşırı sağcı AUR, genel başkanı George Simion’u baş aday olarak belirledi. Simion’un, daha geniş sağcı kesimin desteğiyle birlikte iyi şanslara sahip olduğu düşünülüyor. Aşırı sağcı Genç Halk Partisi’nden (POT) Anamaria Gavrilă, Simion’un devlet başkanlığı şansını artırmak için adaylığını geri çekti.
Sosyal Demokratlar (PSD), Liberaller (PNL) ve Macar Birliği (UDMR) koalisyonundan oluşan Avrupa yanlısı hükümet ise eski Senato Başkanı Crin Antonescu’yu ortak aday olarak gösterdi. Mevcut anketlere göre Simion, seçimin ilk turunu kazanabilir. Ancak olası bir ikinci turda, bağımsız Bükreş Belediye Başkanı Nicușor Dan, hükümet koalisyonunun adayı Crin Antonescu veya eski Başbakan Victor Ponta gibi Avrupa yanlısı adayların galip gelme olasılığı daha yüksek. Bununla birlikte, anketlerin, sonbahardaki seçimlerde de görüldüğü gibi sınırlı bir öngörü gücüne sahip olduğu belirtiliyor.
Aşırı Sağın Yükselişinin Nedenleri
Bükreş’teki Elie-Wiesel Merkezi’nde aşırı sağ uzmanı olarak görev yapan Adina Marincea’ya göre, pandemi, sınırdaki savaş, hayat pahalılığını artıran ve eşitsizliği derinleştiren ekonomik kriz gibi art arda yaşanan krizler, Romanya’daki siyasi atmosferi büyük ölçüde etkiledi. Korku, belirsizlik ve kutuplaşma ikliminin yayıldığını ve bunun, kendilerini "insanların kurtarıcısı" olarak gösteren aşırı sağcı partiler tarafından istismar edildiğini söylüyor.
Friedrich-Ebert Vakfı tarafından yapılan bir araştırmaya göre, özellikle gençlerin gelecek kaygıları büyük. 14-29 yaş arasındaki gençlerin yüzde 60’ı işsizlik, savaş ve kötü sağlık hizmetlerinden korkuyor. Yüzde 70’ten fazlası yolsuzluğu ülkenin en büyük sorunu olarak görüyor. Üçte biri göç etmeyi düşünüyor. Bir diğer üçte biri ise daha iyi bir yaşam standardı uğruna sivil özgürlüklerinden vazgeçmeye hazır olduğunu belirtiyor.
Konrad-Adenauer Vakfı tarafından yapılan bir araştırmaya göre, Romanya’nın "yozlaşmış bir devlet" olarak algılanması geçen yıl önemli ölçüde arttı. 2024 parlamento seçimlerinin, hala düşmanlıkla karşılanan siyasi elite meşruiyet kazandırmadığı belirtiliyor.
Aşırı Sağın Söylemi ve Etkisi
AUR’nin 2020 sonunda Romanya parlamentosuna girmesinden bu yana, aşırı sağcı ve popülist partilerin etkisi önemli ölçüde arttı. Aşırı sağ uzmanı Marincea’ya göre, bu partilerin seçim başarısı, koronavirüs pandemisi ve bununla bağlantılı devlet önlemleriyle daha da güçlenen siyasi sınıfa karşı yaygın bir güvensizliğin ifadesi. Aşırı sağcı politikacılar, bu durumu başarıyla kullanarak eleştirilerini komplo teorileri ve popülist "sisteme karşı" mesajlarla birleştirdiler.
Marincea, Călin Georgescu gibi AUR’nin de sosyal medya ve çevrimdışı kampanyaların bir karışımını kullandığını, özellikle kırsal bölgelerde ve küçük şehirlerde, bazen Ortodoks Kardeşliği gibi aşırı sağcı taban örgütlerinin desteğiyle hareket ettiğini belirtiyor. Romanya Ortodoks Kilisesi’nin bazı kesimlerinin, kilise resmi olarak mesafeli bir duruş sergilese de bu grupların yükselişini desteklediği ifade ediliyor. Kırsal bölgelerde, rahiplerin aşırı sağcı politikacıları kiliselerine davet ettiği ve onlar için пропагандировали yapıldığı belirtiliyor. Avrupa karşılaştırmasında, savaş arası dönemin lejyoner hareketine dayanan dini bir köktencilik olan Ortodoksizm, Romanya aşırı sağının bir özelliği olarak kabul ediliyor.
Marincea’ya göre, AUR liderleri parlamentoda aşırı sağcı söylemi normalleştirmeye başladı, faşist liderleri ve savaş suçlularını rehabilite etti, Macar karşıtı, yabancı düşmanı, ультраконсерватив, LGBT karşıtı ve bazen антисемитские görüşler yaydı. Bu retorik, 2000’li yılların başlarındaki aşırı sağcı PRM partisini hatırlatıyor, ancak фашистского tarihi mirasına daha fazla dayanıyor. Diğer siyasi aktörlerin de, özellikle Georgescu’nun 2024’teki sözde seçim zaferinden sonra bu stratejileri benimsediği görülüyor.
Romanya’daki Aşırı Sağın Özellikleri
Batılı aşırı sağcılara kıyasla, Romanya sağı антииммиграционная politikalarına daha az vurgu yapıyor; bunun nedeni, göç oranlarının düşük olması. Ancak антисемитизм, Romanya’daki aşırı sağcı hareketlerin güçlü bir temeli. Marincea, "Faşist, lejyoner tarihi mirasını talep ediyorlar; bu miras son derece антисемитский" diyor.
Romanya’da Holokost sırasında 380.000’e kadar Yahudi ve 11.000 Roman öldürülmesine rağmen, ülkede bu konuda farkındalık yaratma çabaları yavaş ilerledi. Kurban sayıları resmi olarak ancak 2004 yılında kabul edildi ve bu konuda geniş kapsamlı bir bilinçlendirme hala eksik. Bir ankette, Romanya’daki 18-29 yaş arasındaki gençlerin yüzde 15’i Holokost’u reddetti.
Olası Sonuçlar ve Dış Müdahale
Romanya’da bir aşırı sağcının iktidara gelmesi, Avrupa entegrasyonu ve ülkenin NATO içindeki konumunu ciddi şekilde etkileyebilir. Ayrıca, Ukrayna’ya verilen askeri destekte de bir politika değişikliği yaşanabilir. Romanya Cumhurbaşkanı, dış ve savunma politikasını etkiliyor ve istihbarat servislerini kontrol ediyor.
Geçtiğimiz yılki seçim sonuçlarının iptal edilmesine yönelik sert eleştiriler ABD’den geldi. Başkanlık danışmanı ve teknoloji milyarderi Elon Musk, Georgescu’yu platformu X’te açıkça destekledi. ABD Başkan Yardımcısı JD Vance, Münih Güvenlik Konferansı’nda yaptığı bir konuşmada, Rumen makamlarını kendi halkından korkmakla suçladı ve "Avrupa’daki demokrasinin durumu" hakkında endişelerini dile getirdi.
Ancak en aktif müdahale Rusya’dan geldi. Mart ayında Romanya’da hükümete karşı darbe planladıkları iddia edilen altı kişi tutuklandı. Savcılığa göre, bu kişiler yabancı temsilcilerle NATO’dan ayrılmak ve hükümeti devirmek için müzakerelerde bulundular. Romanya İç İstihbarat Servisi SRI, şüphelilerin Rus elçilik yetkililerinden destek istediğini bildirdi. Şüphelilerden ikisinin Ocak ayında Moskova’ya gittiği ve planlarını destekleyen kişilerle temas halinde oldukları belirtildi.
