Arizona’daki Flagstaff’ta Keşfedilen, Prag’da Son Bulan Gezegen: Pluto
Giriş
18 Şubat, güneş sistemimizin bir zamanlar en küçük gezegeni ve artık öyle olmayan bir gök cisminin, Pluto’nun keşfinin 95. yıldönümüdür. Pluto’nun kısa öyküsü ve güneş sistemi ailemizdeki yeri hakkında ayrıntıları keşfedelim.
Keşif
Pluto, 1930 yılında Arizona’daki Flagstaff’taki Lowell Gözlemevi’nde görevli Amerikalı astronom Clyde Tombaugh tarafından keşfedildi. Soğuk, karanlık ve uzak olan bu cisim, yeraltı dünyasının Roma tanrısı onuruna adlandırıldı. Yunan mitolojisindeki karşılığı ise Hades’tir.
Gezegenin varlığı ilk olarak 30 yıldan fazla önce, gezegenlerin, meteor yağmurlarının ve kuyruklu yıldızların yörüngelerini inceleyen Amerikalı astronom Percival Lowell tarafından tahmin edilmişti. Planet X olarak adlandırdığı dokuzuncu bir gezegenin varlığını öne sürmüştü.
Lowell bu gizemli gezegeni araştırmış olsa da 1916’da onu bulamadan hayatını kaybetti. Tombaugh, "göz kırpma karşılaştırması" adı verilen bir alet kullanarak 1930’da bunu başardı. Bu alet, gece gökyüzünün birkaç gece arayla alınan fotoğraf çiftlerinin özel bir görüntüleyicide hızla geçirilmesini içeriyordu. Görüntüler arasındaki "göz kırpma" sayesinde astronomlar fotoğraflar arasındaki minik farkları tespit edebiliyor ve hareketli cisimleri belirleyebiliyorlardı.
Tombaugh, Amerikan Fizik Derneği tarafından yayınlanan bir makaleye göre, Şubat 1930’da ısıtılmayan Lowell Gözlemevi’nde aylar süren yorucu çalışmalarından sonra, iki pozlama arasında hareket eden bir gök cismi fark etti. Bulgu 13 Mart 1930’da açıklandı.
Güneş Sistemindeki Yeri
On yıllar boyunca öğrenciler, güneş sistemindeki gezegenlerin sırasını hatırlamak için "Annemin Çok Eğitimli Annesi Bize Sadece Dokuz Pizza Getirdi" cümlesini kullandılar: Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün, Pluto. Pluto bunların sonuncusu ve en küçüğüydü.
Amerika Birleşik Devletleri’nin yarısından daha küçük olan buzlu bir cüce gezegen, Güneş’ten yaklaşık 3,7 milyon mil uzaktaydı. Aynı zamanda, oldukça eliptik ve eğik olan tuhaf bir yörüngesi vardı. Bazen Neptün’den Güneş’e daha yakındı.
Metan, azot ve karbon monoksit içeren bir atmosfere ve yaşama elverişsiz -378 ila -396 derecelik bir yüzey sıcaklığına sahipti. NASA, 2015 yılında New Horizons sondasını bir uçuş yoluyla gönderdi ve küçük gezegenin kalın, buzlu kabuğunun altında bir okyanus barındırdığını doğruladı.
Cüce Gezegen Sınıflandırması
Pluto, gezegen olma konusunda her zaman zor bir durumda kalmıştır. Sadece 1.477 mil çapındaki bu cisim, Dünya’nın beşte biri büyüklüğündedir.
Charon, Nix, Hydra, Kerberos ve Styx adlı beş bilinen uydusu vardı; bunların hepsi yeraltı dünyasıyla ilişkilendirilen Yunan mitolojisindeki isimlerdi.
Ancak Charon, Pluto’nun kendisinin yarı boyutundaydı ve o kadar büyüktü ki Pluto-Charon birleşimi bazen NASA’ya göre bir "çift gezegen" olarak anılıyordu.
Ağustos 2006’da Uluslararası Astronomi Birliği (IAU) Genel Kurulu, Pluto’yu cüce gezegen olarak yeniden sınıflandıran bir karar aldı. Akıl yürütme, bir gezegen olmak için yeni tanımlanan üç kriterden birini karşılamamasıydı. Bunlar şunlardı:
Güneş’in etrafında bir yörüngede olmalıdır.
Kendi yerçekimi ile küresel bir şekle sahip olmalıdır.
Yörüngesinin etrafındaki bölgeyi diğer cisimlerden temizlemiş olmalıdır.
Pluto son şartı karşılamadığından, IAU’nun o yıl Prag’da düzenlenen yıllık toplantısında çoğunlukla yapılan bir oylama sonucunda "alçaltılarak" cüce gezegen statüsüne indirildi.
Tepkiler ve Pluto’nun Keşfinin Mirası
Bu karar kamuoyunda tepkilere yol açtı. Pluto’nun alçaltılmasına yol açan çalışmalara katkıda bulunan CalTech astronomu Michael Brown, okul çocuklarından öfkeli e-postalar ve müstehcen telefonlar aldı. Sonunda "Pluto’yu Neden Öldürdüm ve Neden Onun Bunu Hak Ettiğini" başlıklı bir kitap yayınladı.
Pluto’yu keşfeden Tombaugh ise 1997 yılında vefat etti ve keşfettiği gezegenin daha sonra alçaltılacağını asla bilemedi.
