Münih’ten Kaunas’a İlk Yahudi Sürgünü
Her yıl 20 Kasım’da, 1941’de Münih-Milbertshofen’den Litvanya’nın Kaunas şehrine gerçekleştirilen ilk Yahudi sürgününü anmak için törenler düzenleniyor. Sürgün edilenler beş gün sonra Kaunas’ta katledilmişlerdi.
Saat sabah dördü olduğunda, yanlarına aldıkları yüklerle yaklaşık bin kişi karanlıkta ve şiddetli yağmur altında Milbertshofen tren istasyonuna doğru yola çıktılar. "Özellikle çocukları korkutmamaya çalışıyorduk. Korkunçtu" diye anlatıyor o dönemde 16 yaşında olan Erwin Weil.
Her yıl Katolik örgüt Sant’Egidio tarafından düzenlenen Gedenk-Lichtermarsch’ta konuşanlar arasında, o dönemde yalnızca bir çiftçi ailenin kendisini kendi gayrimeşru çocukları gibi göstererek kurtardığı için sürgünde yer almayan Yahudi cemaati başkanı Charlotte Knobloch (92) da yer alıyor.
Landsberg ve Terezin Gettolarında Satranç
Siegfried Schönle, "DP-Lager Landsberg ve Terezín/Theresienstadt Gettosunda Satranç" adlı kapsamlı belgesinde, bu kamplarda tutulan Yahudi mahkumların tüm aşağılanmalara rağmen haysiyetlerini korumaya çalıştıklarını ve bunu satranç oyunu aracılığıyla da yaptıklarını anlatıyor.
Bu süreçte önemli bir isim olan, Kaunas’ta bir kağıt fabrikasında müdür olarak çalışan ama savaşın başlamasıyla sürgün edilen Nathan Markowsky’dir. Landsberg kampında Eylül 1946’da "ilk Yahudi Satranç Olimpiyatı"nı organize etmiştir. Markowsky aynı zamanda, sürrealist sanatçı Samuel Bak’ın üvey babasıydı. Bak’ın babası vurularak öldürülmüştü. Bak, bir çocuk olarak Wilna’daki gettodan bir çuval talaşın içinde kaçırılmış, annesi ve üvey babasıyla birlikte Dachau toplama kampında hayatta kalmış ve 1945’ten 1948’e kadar Landsberg DP kampında yaşamıştır. Bak, Holokost’ta ruhu yıkılmış üvey babası için, parçalanmış figürlerle dolu "Satranç Manzaraları" eseri yaratmıştır.
Dachau’daki Satranç Sahnesi
Kitapta, Aralık 1944’te Dachau toplama kampında çekilmiş, zayıf iki satranç oyuncusunu gösteren renkli bir fotoğraf bulunuyor. Fotoğrafta, siyahlı oyuncu iki fazla piyona sahip olmasına rağmen, önündeki tahtaya korkuyla bakıyor. Bunun nedeni şu:
1…Txf2 2.Kxf2 Ld5 hamlelerinden sonra Beyaz bu fili almak zorundadır: 3.Lxd5 Kxd5. Daha sonra 4.Ke3 Ke5 hamleleri yapıldıktan sonra Beyaz vazgeçmiştir çünkü 5.Kf2 Kd4! 6.Ke2 Ke4 7.Kf2 Kd3! hamlelerinden sonra siyah şah, g3 piyonunu ele geçirecektir. 5.Kd3 f4! hamlesi de umutsuzdu.
